انواع میلگرد و کاربردهای آن در صنایع مختلف

میلگرد یکی از اجزای اساسی سازه‌های بتنی است که نقش بسیار مهمی در افزایش مقاومت کششی بتن ایفا می‌کند. انتخاب نوع مناسب میلگرد براساس ویژگی‌های پروژه، می‌تواند ایمنی، دوام و کارایی سازه را تضمین کند. این انتخاب شامل میلگردهای ساختمانی و میلگردهای صنعتی می‌شود که هر کدام کاربرد خاص خود را دارند.

در این مقاله به معرفی انواع میلگرد از نظر ظاهر و استانداردهای مقاومت و همچنین کاربردهای هر کدام می‌پردازیم. نکاتی درباره سایز میلگرد، قیمت نسبی و برندهای معتبر تولیدکننده در بازار ایران بررسی می‌شود.

این مطلب زیر نظر کارشناسان فنی آئین صنعت تدوین شده و به‌ طور ویژه بر اساس استانداردهای روز صنعت ساختمان ایران و آیین‌نامه‌ های بین‌ المللی نگارش یافته است.

میلگرد چیست و چه نقشی در ساختمان دارد؟

میلگرد یا آرماتور، میله‌ای فولادی است که برای افزایش مقاومت کششی بتن در سازه‌های بتنی استفاده می‌شود. بتن مقاومت بالایی در برابر فشار دارد اما در برابر کشش ضعیف است، بنابراین ترکیب بتن با میلگرد باعث ایجاد ساختاری مقاوم و ایمن می‌شود. در بازار آهن‌آلات ایران، میلگرد از پرمصرف‌ترین محصولات فولادی محسوب می‌شود و نقش کلیدی در پروژه‌های عمرانی دارد.

به گفته کارشناس نظارت پروژه‌ های عمرانی: «استفاده از نوع صحیح میلگرد در موقعیت مناسب، تفاوت بین یک سازه ایمن و پرخطر است.»

جدول مقایسه انواع میلگرد

می‌توان گفت قیمت میلگرد A1 نسبت به A4 بسیار پایین‌تر است و همین موضوع در خرید میلگرد برای پروژه‌های سبک یا سنگین اهمیت زیادی دارد

نمودار سهم مصرف انواع میلگرد در پروژه‌های ساختمانی

بهترین نوع میلگرد برای ستون کدام است؟

برای اجرای ستون‌ها، میلگردهایی با مقاومت بالا و شکل‌پذیری مناسب مورد نیازند. معمولاً میلگرد A3 یا A4 به دلیل مقاومت کششی بیشتر، انتخاب بهتری برای ستون‌ها هستند. میلگرد A4 به‌ویژه در سازه‌های بتن‌آرمه‌ای که بارهای جانبی بالایی دارند (مانند مناطق زلزله‌خیز)، کاربرد بیشتری دارد.
نکته مهم این است که میلگرد نباید بیش از حد شکننده باشد، زیرا ستون باید در برابر فشار و تنش‌های ناگهانی دوام بیاورد.

در خرید میلگرد برای ستون‌ها، علاوه بر مقاومت مکانیکی باید به سایز میلگرد (مثلاً 16 یا 20) و برند تولیدکننده توجه شود

طبق استاندارد ملی ISIRI 3132، میلگردهای رده A4 دارای تنش تسلیم بالاتری نسبت به سایر انواع میلگردها هستند.

انواع میلگرد بر اساس شکل ظاهری

میلگرد ساده

میلگرد ساده (Plain Rebar) سطحی صاف و بدون هیچ برجستگی یا آج دارد. به دلیل انعطاف‌پذیری بالا، بیشتر در صنایع غیرسازه‌ای و کاربردهایی که نیاز به جوشکاری یا خم‌کاری دقیق دارند، استفاده می‌شود.
از کاربردهای این نوع میلگرد می‌توان به تولید قطعات صنعتی مثل پیچ، مهره، پین، لولا و قطعه‌سازی‌های ماشینی اشاره کرد. همچنین در ساخت انکر بولت و ابزارهای دقیق کاربرد دارد.
ویژگی اصلی میلگرد ساده، قابلیت فرم‌پذیری بالاست، اما این موضوع باعث کاهش چسبندگی آن با بتن می‌شود. بنابراین، استفاده از آن در سازه‌های بتن آرمه محدود به مواردی مثل خاموت‌گذاری است.

این نوع میلگرد به دلیل فرم‌پذیری بالا، در صنعت خودروسازی، ساخت ابزار دقیق و همچنین صنایع فلزی سبک نیز کاربرد دارد.

میلگرد آجدار

میلگرد آجدار (Deformed Rebar) دارای آج‌ ها یا برجستگی‌ هایی در سطح خود است که هدف اصلی آن افزایش چسبندگی بین میلگرد و بتن است. این نوع میلگرد مناسب برای تقویت سازه‌ های بتنی و کاربردهای عمرانی است.

آج‌ها معمولاً به سه شکل طراحی می‌شوند:

• آج مارپیچ (A2): نیمه‌ سخت و مناسب برای خاموت‌ گذاری یا سازه‌ های سبک
• آج جناقی (A3): سخت، با مقاومت کششی بالا؛ پرکاربردترین نوع در سازه‌ های ساختمانی
• آج مرکب (A4): بسیار سخت و مقاوم، مناسب پروژه‌ های سنگین و مقاوم‌ سازی پیشرفته

میلگردهای آجدار در ابعاد و استانداردهای مختلف تولید می‌شوند و بسته به نوع آج، میزان جوش‌پذیری و انعطاف‌پذیری آن‌ها نیز متفاوت است.

میلگرد آجدار بیشترین سهم مصرف را در پروژه‌های عمرانی ایران دارد و قیمت میلگرد آجدار معمولاً ملاک اصلی بازار فولاد است

تفاوت میلگرد A3 و A4 چیست؟

میلگرد A3 و A4 هر دو آج‌دار هستند اما از نظر خواص مکانیکی و کاربرد تفاوت‌های مهمی دارند:

• میلگرد A3 دارای تنش تسلیم حدود ۴۰۰۰ کیلوگرم بر سانتی‌متر مربع است و شکل‌پذیری متوسط دارد.
• میلگرد A4 دارای تنش تسلیم بالاتری (۵۰۰۰ کیلوگرم بر سانتی‌متر مربع) است و آج‌های آن پیچیده‌تر طراحی شده‌اند.
  به همین دلیل، میلگرد A3 بیشتر برای آرماتور طولی و A4 برای آرماتورهای عرضی و سازه‌هایی با بارگذاری خاص به‌کار می‌رود.

در خم‌کاری نیز میلگرد A3 حداکثر تا ۹۰ درجه توصیه می‌شود، در حالی که A4 کمتر برای خم‌کاری استفاده می‌شود.

ثبت سفارش و مشاوره رایگان

در تمامی مسیر همراه شما هستیم

02162786

انواع میلگرد بر اساس استاندارد و مقاومت تسلیم

میلگردها براساس استانداردهای مهندسی، از نظر میزان مقاومت تسلیم (حداکثر تنشی که می‌تواند بدون تغییر شکل دائمی تحمل کند) در چهار گرید اصلی دسته‌بندی می‌شوند. این دسته‌بندی در ایران بر اساس استاندارد ملی ISIRI 3132 رایج است:

1- میلگرد A1

• مشخصات: سطح صاف، بدون آج، انعطاف‌پذیر
• مقاومت تسلیم: حدود ۲۳۰ مگاپاسکال
• کاربرد: در جوشکاری، خم‌کاری و در خاموت‌گذاری، قطعات صنعتی یا پروژه‌هایی که نیاز به فرم‌دهی دارند.

2- میلگرد A2

• مشخصات: دارای آج مارپیچ، نیمه‌سخت
• مقاومت تسلیم: حدود ۳۴۰ مگاپاسکال
• کاربرد: مناسب برای خاموت‌گذاری، استفاده در سقف تیرچه‌بلوک، دیوار برشی و المان‌های با انعطاف نسبی.

تصویب تجدیدنظر استاندارد ملی 3132 «میلگردهای گرم نوردیده ساده و آج دار» در کمیته ملی فلز شناسی

به گزارش روابط عمومی اداره کل استاندارد خوزستان؛ دویست و چهل و چهارمین اجلاسیه کمیته ملی فلزشناسی، روز شنبه مورخ 1403/12/18 به صورت مجازی و با حضور کلیه ذینفعان از جمله نمایندگان دفتر نظارت بر اجرای استاندارد صنایع فلزی، پژوهشگاه استاندارد، انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور، انجمن جوشکاری و آزمایش های غیر مخرب ایران، انجمن خوردگی ایران و نمایندگان دفتر تدوین استانداردهای ملی برگزار گردید.
در این کمیته ملی، پیش‌نویس تجدید نظر استاندارد و اجباری  3132 با عنوان «فولاد برای تسلیح بتن- میلگرد‌های گرم نوردیده ساده و آج‌دار- ویژگی‌ها و روش‌های آزمون» مورد بررسی قرار گرفته و تصویب شد.

3- میلگرد A3

• مشخصات: دارای آج جناقی، سخت و شکننده در برابر تغییر شکل
• مقاومت تسلیم: حدود ۴۰۰ مگاپاسکال
• کاربرد: پرکاربردترین نوع در اسکلت‌های بتنی؛ مناسب ستون، تیر، فونداسیون
• نکته مهم: جوش‌پذیری پایین؛ بهتر است جوش داده نشود مگر با شرایط خاص و استاندارد.

4- میلگرد A4

• مشخصات: دارای آج مرکب، بسیار سخت، مقاوم و با شکل‌پذیری کمتر
• مقاومت تسلیم: حدود ۵۰۰ مگاپاسکال
• کاربرد: در پروژه‌های سنگین عمرانی، سازه‌های بلندمرتبه، پل‌سازی و مقاوم‌سازی با تکنولوژی بالا.

انواع میلگرد بر اساس روش تولید

روش تولید میلگرد نقش تعیین‌کننده‌ای در خواص مکانیکی، سطح، چسبندگی و قیمت نهایی محصول دارد:

نورد گرم

• فرآیند: تولید با عبور فولاد گداخته از غلتک‌ها
• ویژگی‌ها: سطح خشن‌تر، شکل‌پذیری بهتر، ارزان‌تر
• کاربرد: رایج‌ترین نوع میلگرد در ایران؛ مناسب برای بتن‌آرمه

نورد سرد

• فرآیند: شکل‌دهی در دمای محیط (بدون حرارت)
• ویژگی‌ها: استحکام بالا، سطح صاف و دقیق‌تر
• کاربرد: در قطعات صنعتی، پروژه‌های دقیق و نیازمند تلورانس پایین

ترمکس (TMT)

• فرآیند: خنک‌سازی سریع سطح میلگرد پس از نورد گرم
• ویژگی‌ها: سطح سخت، مغز نرم، مقاومت بالا در برابر ترک‌خوردگی و زلزله
• کاربرد: در پروژه‌های ضدزلزله، پل‌سازی، مناطق زلزله‌خیز

میلگرد ترمکس (TMT) در بازار ایران به‌عنوان میلگرد ضدزلزله هم شناخته می‌شود.

کششی یا کشش‌سرد

• فرآیند: کشیدن میلگرد ساده از قالب برای افزایش مقاومت
• ویژگی‌ها: استحکام بالا، شکل‌پذیری پایین، کاربرد خاص
• کاربرد: ساخت قطعات ماشین‌آلات، تولید پین، پیچ، قطعات با دقت بالا

انواع میلگرد بر اساس جنس و آلیاژ

جنس میلگرد تعیین‌کننده میزان مقاومت در برابر زنگ‌زدگی، کشش، سایش و کاربرد در محیط‌های خاص است:

میلگرد فولادی کربنی

• ترکیب: آهن با مقدار کمی کربن
• ویژگی‌ها: مقاومت مکانیکی قابل قبول، ارزان و رایج
• کاربرد: در همه پروژه‌های معمول ساختمانی

میلگرد گالوانیزه

• ترکیب: میلگرد فولادی با پوشش روی (Zn)
• ویژگی‌ها: مقاومت بسیار بالا در برابر خوردگی و رطوبت
• کاربرد: در مناطق ساحلی، مرطوب یا پروژه‌هایی با تماس با آب

میلگرد ضدزنگ (Stainless)

• ترکیب: فولاد با درصد بالای کروم و نیکل
• ویژگی‌ها: مقاوم‌ترین نوع میلگرد در برابر خوردگی؛ گران‌قیمت
• کاربرد: تصفیه‌خانه‌ها، پروژه‌های دریایی، آزمایشگاه‌ها

میلگرد CK45

• ترکیب: فولاد با کربن متوسط (0.45%)
• ویژگی‌ها: قابلیت ماشین‌کاری بالا، سختی متوسط، مناسب عملیات حرارتی
• کاربرد: قطعه‌سازی، صنایع خودروسازی، ساخت ابزار دقیق

انواع میلگرد بر اساس سایز و قطر

سایز میلگرد تأثیر مستقیمی بر نوع کاربرد آن در پروژه‌های ساختمانی یا صنعتی دارد. میلگردها معمولاً با قطر خارجی آن‌ها شناخته می‌شوند و از سایز 6 تا 40 میلی‌متر یا بیشتر تولید می‌شوند. در بازار ایران، سایزهای پرکاربرد شامل 8، 10، 12، 14، 16، 18، 20، 25 و 32 میلی‌متر هستند.

نکته: انتخاب سایز مناسب باید طبق نقشه محاسباتی و نظر مهندس سازه انجام گیرد، زیرا قطر میلگرد مستقیماً بر مقاومت خمشی و کششی سازه تأثیر می‌گذارد.

در خرید میلگرد، سایز آن مستقیماً روی قیمت نهایی تأثیر می‌گذارد، چراکه قیمت میلگرد معمولاً به ازای هر کیلوگرم اعلام می‌شود

انواع میلگرد بر اساس کاربرد

در پروژه‌های مختلف عمرانی و صنعتی، نوع خاصی از میلگرد باید انتخاب شود که متناسب با نیاز مکانیکی، شرایط محیطی و نوع سازه باشد. مهم‌ترین دسته‌بندی کاربردی میلگردها به شرح زیر است:

میلگرد ساختمانی

• کاربرد: تقویت بتن در المان‌هایی مانند تیر، ستون، فونداسیون، سقف، دیوار برشی
• نوع مناسب: معمولاً میلگرد آجدار A3 یا A4 بسته به موقعیت و بارگذاری سازه
• نکات: توجه به استاندارد، سایز مناسب و چسبندگی با بتن بسیار مهم است.

میلگرد صنعتی

• کاربرد: ساخت قطعات دقیق مانند پین، پیچ، لولا، ابزار صنعتی، ماشین‌آلات
• نوع مناسب: میلگرد ساده، CK45، نورد سرد یا کششی
• نکات: یکنواختی سطح، قابلیت ماشین‌کاری و عملیات حرارتی اهمیت دارد.

میلگرد صنعتی علاوه بر قطعه‌سازی، در صنایعی مثل نفت و گاز، پتروشیمی و تولید تجهیزات مکانیکی نیز کاربرد دارد

میلگرد صادراتی

• کاربرد: ارسال به کشورهای دیگر طبق سفارش و استانداردهای بین‌المللی
• نوع مناسب: معمولاً میلگرد آجدار A3 یا A4 گواهی‌دار با سایزهای سفارشی
• نکات: داشتن گواهی‌های کیفیت، کنترل کیفی دقیق و بسته‌بندی صادراتی الزامی است.

میلگرد ساده در تولید لولای درب‌ های ضد سرقت

یکی از کاربردهای خاص و صنعتی میلگرد ساده، استفاده از آن در ساخت لولا برای درب‌های ورودی و درب‌های ضد سرقت است. این درب‌ها به دلیل وزن بالا و نیاز به مقاومت فیزیکی در برابر فشار و ضربه، نیازمند یراق‌آلات بسیار مقاومی هستند.

چرا از میلگرد ساده برای ساخت لولا استفاده می‌شود؟

• جنس قابل‌فرم‌دهی: میلگرد ساده از فولاد نرمه (معمولاً با استاندارد 3SP یا 5SP) تولید می‌شود که امکان فرم‌دهی و تراشکاری دقیق را فراهم می‌کند.

• ابعاد مناسب: اغلب با قطر 18 تا 20 میلی‌متر تولید شده و در شاخه‌های 6 الی 12 متری عرضه می‌شود.

• استانداردسازی: طبق استاندارد روسی A1 (یا معادل جدید استاندارد 240) دسته‌بندی می‌شود.

«لولاهایی که با میلگرد ساده و طبق استاندارد جهانی تولید می‌شوند، باید هم از نظر مکانیکی مستحکم باشند و هم در برابر زنگ‌زدگی، سایش و فشارهای فیزیکی مقاومت بالا داشته باشند.»
— واحد کنترل کیفیت آیین صنعت

تنش تسلیم میلگرد A1 تا A4 چقدر است؟

تنش تسلیم به مقاومت اولیه میلگرد در برابر تغییر شکل دائمی گفته می‌شود. طبق استاندارد ملی 3132:

• A1: حدود ۲۴۰ مگاپاسکال
• A2: حدود ۳۴۰ مگاپاسکال
• A3: حدود ۴۰۰ مگاپاسکال
• A4: حدود ۵۰۰ مگاپاسکال
  این ویژگی‌ها تأثیر مستقیم بر انتخاب میلگرد در پروژه‌های ساختمانی دارد. به‌عنوان مثال، در مناطقی با زلزله‌خیزی بالا، میلگردهایی با تنش تسلیم بیشتر (مثل A4) توصیه می‌شود.

سوالات متداول درباره انواع میلگرد (FAQ)

❓ فرق میلگرد A3 و A4 چیست؟

میلگرد A4 مقاومت بیشتری دارد و برای سازه‌های بلندمرتبه یا پل‌ها مناسب‌تر است، اما شکل‌پذیری کمتری دارد و جوش‌پذیر نیست. این تفاوت‌ها علاوه بر مشخصات مکانیکی، روی قیمت میلگرد هم اثر دارد؛ معمولاً A4 گران‌تر از A3 عرضه می‌شود

❓ آیا میلگرد ساده در ساختمان هم استفاده می‌شود؟

بله، ولی به‌صورت محدود مثلاً در خاموت‌گذاری یا در محل‌هایی که نیروی چسبندگی زیادی نیاز نیست.

❓ کدام میلگرد برای مناطق مرطوب بهتر است؟

میلگرد گالوانیزه یا ضدزنگ (استنلس استیل) در برابر رطوبت بسیار مقاوم است.در شمال و جنوب ایران که رطوبت بالاست، استفاده از میلگرد گالوانیزه یا استنلس استیل توصیه می‌شود

❓ برای قطعات صنعتی چه نوع میلگردی مناسب‌تر است؟

میلگردهای ساده صنعتی، CK45 و نورد سرد بهترین گزینه برای ماشین‌کاری و ابزار دقیق هستند.

منابع و استنادها

• استاندارد ملی ایران ISIRI 3132
• آیین‌نامه بتن ایران (آبا)
• نشریه ۵۴۳ سازمان برنامه‌وبودجه
• منابع داخلی شرکت‌های تولیدکننده معتبر از جمله فولاد کویر، ذوب‌آهن اصفهان، روهینا، صبا فولاد خلیج فارس

نویسنده: تیم فنی و محتوایی آیین صنعت، با همکاری مشاوران پروژه‌های عمرانی و متخصصان فولاد